Azərbaycanın iqtisadi inkişafı və ECO təşkilatında rolu

On 19. 07. 2025 - 11:47 783

Ümummilli lider Heydər Əliyevin idarəçilik təliminin siyasi varislik, milli maraqlar, sosial ədalət və demokratiya kimi prinsiplərinə əsasən milli və müasir idarəetmə modelinin qurulması istiqamətində ardıcıl islahatlar aparılır. Onların əsas qayəsini səmərəli və demokratik idarəçiliyin formalaşdırılması, dövlət orqanlarının fəaliyyətində şəffaflığın, operativliyin, çevikliyin artırılması, xidmətlərin daha keyfiyyətli, rahat və müasir innovasiyalarla həyata keçirilməsi və nəticə etibarilə ölkə vətəndaşlarının rifah və məmnunluq səviyyəsinin təmin olunması təşkil edir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmiz uğurla inkişaf edir və yeni yeni uğurlara imza atılır. 2025-ci ilin 3–4 iyul tarixlərində Xankəndi şəhərində keçirilmiş 17-ci İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (ECO) Zirvə Görüşü regionda mühüm siyasi, iqtisadi və strateji əhəmiyyət daşıyan hadisə olmuşdur. Azərbaycanın ev sahibliyi etdiyi bu görüş həm iqtisadi əməkdaşlığın inkişafı, həm də Qarabağ bölgəsinin reinteqrasiyası və regional liderlik baxımından diqqətəlayiqdir.

1964-cü ildə İran İslam Respublikası, Pakistan İslam Respublikası və Türkiyə Respublikası tərəfindən Regional İnkişaf üçün Əməkdaşlıq (RCD) kimi əsası qoyulan Forum 1985-ci ildə İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) adı ilə yenidən adlandırılıb.

İƏT Regionu Bu ölkələrin əhalisi birlikdə 500 milyondan çox insanı əhatə edir və ümumi ərazisi 8 milyon kvadrat kilometrdən artıqdır. Bu, İƏT-in nə qədər böyük coğrafi və iqtisadi potensiala malik olduğunu göstərir.

İƏT 1990-cı illərin əvvəllərində Əfqanıstan İslam Respublikası və Azərbaycan Respublikasını, həmçinin beş Mərkəzi Asiya ölkəsini, o cümlədən Qazaxıstan Respublikası, Qırğızıstan Respublikası, Tacikistan Respublikası, Türkmənistan və Özbəkistan Respublikasını üzv kimi qəbul edərək, əməkdaşlıq tərəfdaşlığının strukturunu genişləndirmişdir. Azərbaycan üçüncü dəfədir ki, ECO-nun Zirvə görüşünə ev sahibliyi edir. İki Zirvə görüşü 2006-cı və 2012-ci illərdə paytaxt Bakıda keçirilmişdir.

Bu təşkilatın məqsədi üzv dövlətlər arasında iqtisadi, texniki və mədəni əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsidir. 17-ci Zirvə Görüşünün Xankəndidə keçirilməsi Azərbaycanın suverenliyinin və Qarabağ regionunun bərpasının simvolik ifadəsi olaraq qəbul edilmişdir. ECO-nun 17-ci Zirvə görüşünün əsas mövzusu “Dayanıqlı və iqlim dəyişikliyinə davamlı bir gələcək naminə yeni İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı vizyonu” şüarı ilə təşkil olunmuş və müxtəlif sahələr üzrə əməkdaşlıq məsələləri gündəmdə olmuşdur. Zirvə öncəsi ECO Həftəsi çərçivəsində Ağdamda Gənclər Forumu, Laçında Qadınlar Forumu, Şuşada Biznes Forumu keçirilmişdir.

İƏT liderləri Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinə nail olunmasının vacibliyini vurğulayarkən, ticarət, əlaqə və yaşıl transformasiyaya xüsusi diqqət yetirməklə regional əməkdaşlığı genişləndirmək üçün vahid qərarlı olduqlarını ifadə etdilər. İƏT liderləri həmçinin İƏT çərçivəsinin əsas sütunları kimi turizm, enerji, elm, təhsil və mədəni mübadilə kimi əsas sahələrdə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi zərurətini, regionda qarşılıqlı anlaşma, innovasiya və inklüziv inkişafın təşviqində mühüm rolunu vurğulamışlar.

Sammit çərçivəsində bir sıra çoxtərəfli forumlar keçirilib. İyulun 1–də İƏT Həftəsi çərçivəsində Ağdamda “Dayanıqlı və İqlimə Dayanıqlı Gələcəyin qurulmasında gənclərin rolunun artırılması” mövzusuna mövzusunda İƏT Gənclər Forumu keçirilib. Bundan sonra İƏT Qadınlar Forumu “Dayanıqlı və İqlimə Dayanıqlı Gələcəyin qurulmasında qadınların rolunun artırılması” mövzusuna həsr olunub. “İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı Regionunda Davamlı İnkişaf üçün İnvestisiya və Ticarətin Təşviqi” mövzusu altında biznes liderləri və investorları Füzulidə bir araya gətirdi. İƏT Həftəsi ərzində keçirilən Gənclər, Qadınlar və Biznes forumlarından əsas müzakirələr və fikirlər Təşkilatın yeni baxış sənədinin formalaşmasına töhfə verəcək: İqtisadi Əməkdaşlığın Strateji Məqsədləri – 2035.Eyni zamanda, Şuşa şəhəri 2026-cı il üçün ECO Turizm Paytaxtı elan olunmuşdur.

İƏT-in 17-ci Sammiti üzv dövlətlərin davamlı iqtisadi artıma, daha dərin regional inteqrasiyaya və inklüziv inkişafa dair birgə öhdəliklərini gücləndirmək üçün mühüm platforma rolunu oynadı. Sammitdə Qazaxıstan Respublikasının Bakıda yerləşən İƏT Təmiz Enerji Mərkəzinin Nizamnaməsini imzaladığı mühüm müqavilə tədbiri keçirildi. Gələcəyə nəzər salsaq, növbəti İƏT Sammiti 2027-ci ilə planlaşdırılıb və regional əməkdaşlıq və tərəqqi istiqamətində sürəti davam etdirərək İran İslam Respublikasının ev sahibliyi edəcək.

Azərbaycan son illərdə iqtisadi sahədə mühüm uğurlar əldə etmişdir. 2023-cü ildə ölkənin ümumi daxili məhsulu (ÜDM) təxminən 54 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. Bir nəfərə düşən ÜDM göstəricisi 5 500–7 100 ABŞ dolları arasında dəyişmişdir. Xarici ticarət dövriyyəsi və strateji enerji layihələri – Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri, Cənub Qaz Dəhlizi və Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri (TANAP) Azərbaycanın regional enerji təhlükəsizliyindəki rolunu möhkəmləndirmişdir.

Azərbaycanın tranzit potensialı və geostrateji mövqeyi onu “Orta Dəhliz” (Middle Corridor) çərçivəsində əsas aktora çevirmişdir. Xüsusilə Transxəzər nəqliyyat dəhlizi vasitəsilə Şərq-Qərb ticarət əlaqələrinin inkişafı ölkənin regional logistik mərkəz kimi mövqeyini gücləndirir.Azərbaycanın 2024-cü ildə xarici ticarət dövriyyəsinə nəzər saldıqda görürük ki, ixrac həcmi 26,5 milyard dollar, idxal həcmi isə 21 milyard dollardır. 2024-cü ildə Azərbaycanın İƏT-ə üzv ölkələrlə xarici ticarət əlaqələrinin statistik təhlili göstərir ki, bu ölkələrlə ixrac və idxal əməliyyatlarının həcmi və strukturu əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Yeri gəlmişkən, İranın Azərbaycanın ümumi ixracatında payı 0,05%, ümumi idxalda payı isə 3,01% olub. Özbəkistanla ticarət əməliyyatları çərçivəsində ixracın ümumi ixracda payı 0,15%, idxalın payı isə 1,01% təşkil edib. Pakistanla ticarət əməliyyatları son dərəcə məhduddur; Ölkənin ümumi ixracatında heç bir payı olmasa da, idxalda 0,1% paya sahibdirlər. Qazaxıstanla xarici ticarət dövriyyəsinin 0,5%-ni ixrac, 1,6%-ni isə idxal təşkil edib. Qırğızıstan üçün bu göstəricilər müvafiq olaraq 0,11% və 0,05%, Tacikistan üçün isə 0,02% və 0,01% təşkil edib. Ən yüksək xarici ticarət dövriyyəsi Türkiyə ilə qeydə alınıb. Belə ki, 2024-cü ildə Azərbaycanın ümumi ixracının 14,38%-i, idxalının isə 10,97%-i Türkiyənin payına düşüb.Türkmənistanla ticarət əlaqələrində ixrac 0,3%, idxal isə 1,44% olub. 2024-cü ildə Əfqanıstanla heç bir kommersiya əməliyyatı aparılmayıb. Ümumiyyətlə, Türkiyə Respublikası Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsinə görə İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına (İƏT) üzv ölkələr arasında ikinci yerdədir. Bu göstərici iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin iqtisadi sahədə də intensiv inkişaf etdiyini təsdiqləyir.

Bundan əlavə, Azərbaycanın qeyri-neft sektoru üzrə artım tempi, kənd təsərrüfatı və sənaye sahələrində rəqabət qabiliyyətinin artırılması, rəqəmsal iqtisadiyyatın təşviqi kimi islahatlar da Azərbaycanın ümumi iqtisadi potensialını gücləndirir. Azərbaycanın ECO çərçivəsində iqtisadi diplomatiya vasitəsilə təşəbbüslərlə çıxış etməsi, təşkilat daxilində davamlı və iqlimə davamlı iqtisadi artıma töhfə vermək məqsədi daşıyır.

Zirvə görüşündə əsas diqqət regional iqtisadi inteqrasiya, ticarətin asanlaşdırılması, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi, nəqliyyat və enerji infrastrukturunun inkişafı, iqlim dəyişmələri və yaşıl iqtisadiyyat mövzularına yönəlmişdir. Hazırda ECO ölkələri arasında daxili ticarət həcmi ümumi ticarətin yalnız 8–10 faizini təşkil edir. Bu göstəricinin artırılması üçün yeni təşəbbüslər və razılaşmalar qəbul olunmuşdur.

Eyni zamanda, iştirakçı dövlətlər arasında rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi, nəqliyyat dəhlizlərinin rəqəmsallaşdırılması və gömrük proseslərinin elektronlaşdırılması ilə bağlı fikir mübadiləsi aparılmışdır. Bu təşəbbüslər regionda rəqabət qabiliyyətini artırmaqla yanaşı, sürətli və təhlükəsiz ticarət axınlarının təmin olunmasına yönəlmişdir.

Zirvədə “ECO Təmiz Enerji Mərkəzi”nin yaradılması, “Zero Waste” (sıfır tullantı) təşəbbüslərinin təşviqi və karbon emissiyalarının azaldılması üzrə ümumi strategiyaların qəbul edilməsi də əsas diqqət mərkəzində olmuşdur. İqlim dəyişikliklərinə qarşı ortaq regional mexanizmlərin formalaşdırılması, yaşıl texnologiyaların tətbiqi və enerji şəbəkələrinin diversifikasiyası məsələləri gündəmə gətirilmişdir.

Zirvə nəticəsində qəbul edilən Xankəndi Bəyanatı Azərbaycanın azad edilmiş ərazilərində aparılan bərpa və quruculuq işlərinin dəstəkləndiyini, iqlim dayanıqlığı və enerji təhlükəsizliyinin ECO gündəmində prioritet olaraq qaldığını təsdiqləmişdir. Həmçinin, sənəddə qadınların və gənclərin iqtisadi fəaliyyətə cəlb edilməsi, regionda sosial inklüzivliyin artırılması və mikro, kiçik və orta sahibkarlığın təşviqi sahəsində birgə fəaliyyət planları da əks olunmuşdur.

Xankəndi Zirvə Görüşü Azərbaycanın siyasi və iqtisadi liderliyini bir daha nümayiş etdirdi. Azərbaycan yalnız ev sahibi kimi deyil, eyni zamanda təşəbbüskar və istiqamətverici aktor kimi çıxış etmişdir. Görüşdə əldə olunan razılaşmalar və qəbul olunan sənədlər Azərbaycanın regional əməkdaşlığa verdiyi töhfənin praktiki ifadəsidir.

Azərbaycanın regional liderliyi həm də konkret iqtisadi təsir mexanizmləri üzərində qurulmuşdur. 2024-cü ilin ilk yarısında qeyri-neft ixracı 2,8 milyard ABŞ dolları səviyyəsində olmuş, bu isə əvvəlki illə müqayisədə 9,5% artım deməkdir. Rəqəmsal iqtisadiyyat üzrə ixrac əməliyyatlarının həcmi 1 milyard dolları keçmiş, kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı isə 800 milyon dollardan çox olmuşdur. Bu göstəricilər Azərbaycan iqtisadiyyatının şaxələndirilməsində və dayanıqlı inkişaf modelinə keçidində mühüm rol oynayır.

Bundan əlavə, Azərbaycanın qadınların və gənclərin iqtisadi fəaliyyətə cəlb olunması, sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, rəqəmsallaşma və iqlimə davamlı iqtisadiyyatın formalaşdırılması istiqamətindəki təşəbbüsləri də yüksək qiymətləndirilmişdir. Hökumət 2025-ci sonuna qədər yaşıl iqtisadiyyatın ÜDM-dəki payını 15%-ə çatdırmağı hədəfləyir.

17-ci ECO Zirvə Görüşü, Azərbaycanın iqtisadi, siyasi və strateji baxımdan regional liderlik mövqeyini daha da möhkəmləndirmişdir. Zirvə nəticəsində qəbul olunan qərarlar və gələcəyə dair müəyyən edilən strategiyalar Azərbaycanın ECO çərçivəsindəki rolunun artmasına və regional iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşməsinə töhfə verəcəkdir. 2024-cü ilin sonuna olan iqtisadi göstəricilərə əsasən, Azərbaycanın ümumi ixracı 38,6 milyard ABŞ dolları təşkil etmiş, bunların 13,5 milyard dolları qeyri-neft sektoru üzrə olmuşdur.

Eyni zamanda, bu görüş Qarabağın bərpası və Azərbaycanın suverenlik hüquqlarının beynəlxalq səviyyədə təsdiqlənməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xankəndidə baş tutan tədbir həm də Azərbaycanın reinteqrasiya olunmuş ərazilərinin iqtisadi inkişafına və beynəlxalq arenada tanıdılmasına xidmət etmişdir. Azərbaycan ECO-nun 2035 vizyon strategiyasının həyata keçirilməsində əsas aparıcı ölkələrdən biri kimi çıxış edir.

Müasir Azərbaycan dövləti tərəfindən həyata keçirilən innovasiya siyasəti yeni bilik və texnologiyaların istehsalı, yayılmasını və tətbiq edilməsi üçün lazımi şəraitin yaradılmasını nəzərdə tutur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin uğurlu və məqsədyönlü siyasəti Azərbaycanın yeni inkişaf mərhələsinə keçməsi, yeni demokratik mexanizmlərin yaradılması və xalqa xidmət müstəvisində səmərəli və şəffaf, müasir idarəetmə modelinin, vətəndaş – dövlət qulluqçusu münasibətlərində yeni düşüncə tərzinin, kadr potensialının formalaşdırılması, korrupsiya yarada bilən səbəbləri aradan qaldırmaq üçün zəmin olmuşdur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tarixi şəxsiyyətdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tarix yazan və tarixə yazılan sərkərdədir. Son 23 il Azərbaycanın dövlətçilik tarixinə dinamik və hərtərəfli inkişaf dövrü kimi daxil olmuşdur. Azərbaycan Respublikasında həyatın bütün sahələrində böyük uğurlar, misilsiz və qürurverici qələbələr əldə edilmişdir.

s.e.f.d., dos. Murtəza Həsənoğlu,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında

Dövlət İdarəçilik Akademiyası

Siyasi İdarəetmə fakültəsinin dekanı