Dövlət idarəçiliyində modernləşmə prosesi və struktur islahatları

Azərbaycan Respublikasında dövlət idarəçiliyinin modernləşdirilməsi son onillikdə həyata keçirilən islahatların mərkəzi istiqamətinə çevrilmişdir. Qlobal idarəetmə sistemində baş verən dəyişikliklər, texnoloji yeniliklər və ictimai gözləntilərin artması dövlətin fəaliyyət fəlsəfəsinin yenidən qurulmasını zəruri etmişdir. İdarəetmədə modernləşmə prosesi təkcə strukturun dəyişməsi deyil, həm də idarəçilik mədəniyyətinin və dövlətin vətəndaş qarşısında məsuliyyət anlayışının transformasiyası kimi dəyərləndirilir. Müasir dövrdə qloballaşma prosesi nəticəsində dövlət idarəçiliyində ortaya çıxarılan yeni paradiqmalar və həyata keçirilən yeni islahatlar dövlət idaəçiliyini də da bu paradiqma və islahatlara uyğun olaraq formalaşdırmaqdadır. Dövlətçilik ölkənin ən mühüm fundamental dəyəridir. Dövlət idarəçiliyi müasir cəmiyyətin həyatında əsas rol oynayır. Dövlət cəmiyyətin siyasi təşkilatı, siyasi qurumu, ya da daha dar şəkildə qurumlar hökuməti kimi xarakterizə olunur .  Dövlət öz məqsədi ilə digər sosial qruplardan seçilən insan birliyinin bir formasıdır. Dövlət ən geniş şəkildə mübahisələrin qanun şəklində həll edilməsi vasitələri ilə əlaqədar fərdlərin birliyindən ibarətdir.  Azərbaycanın dövlət idarəçiliyi sistemində aparılan islahatlar mərhələli şəkildə həyata keçirilmiş və əsasən üç istiqaməti əhatə etmişdir: institusional restrukturizasiya, dövlət xidmətlərinin modernləşdirilməsi və rəqəmsal transformasiya.  Birinci istiqamət – institusional restrukturizasiya – dövlət aparatının struktur çevikliyini artırmaq və idarəetmədə təkrarlanan səlahiyyətləri aradan qaldırmaq məqsədini daşıyır. 2018–2022-ci illər arasında həyata keçirilən optimallaşdırma tədbirləri nəticəsində bir sıra nazirliklər, komitələr və agentliklər birləşdirilmiş, dövlət idarəetmə sistemində səmərəlilik və koordinasiya səviyyəsi yüksəlmişdir. Prezident Administrasiyasının, Nazirlər Kabinetinin və digər əsas dövlət orqanlarının funksional strukturunun yenidən təşkili idarəetmədə qərarvermə mexanizmlərinin operativliyini və məsuliyyət bölgüsünü gücləndirmişdir.

İkinci istiqamət – dövlət xidmətlərinin modernləşdirilməsi – idarəetmədə vətəndaş mərkəzli yanaşmanın formalaşmasına yönəlmişdir. Bu istiqamətdə ən mühüm addımlardan biri “ASAN Xidmət” modelinin yaradılması olmuşdur. 2012-ci ildə cənab Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə formalaşan bu sistem dövlət xidmətlərinin “bir pəncərə” prinsipi əsasında göstərilməsini təmin etmiş, xidmətlərin keyfiyyəti, şəffaflıq və məmnunluq səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırmışdır. ASAN modeli yalnız idarəetmə innovasiyası deyil, həm də dövlət-vətəndaş münasibətlərində etimad və şəffaflıq mədəniyyətinin simvoluna çevrilmişdir.

ASAN Xidmət mərkəzləri vasitəsilə yüzlərlə (380-dən çox) dövlət xidməti eyni məkanda təqdim olunur və vətəndaşlara xidmətin səmərəliliyi beynəlxalq təcrübə səviyyəsində təmin edilir. Bu sistemin uğuru nəticəsində Azərbaycan 2019-cu ildə BMT-nin “Public Service Award” mükafatına layiq görülmüşdür. Bu fakt idarəetmənin modernləşməsi istiqamətində atılan addımların beynəlxalq səviyyədə tanındığını təsdiq edir.

Dövlət idarəçiliyinin modernləşməsinin üçüncü istiqaməti rəqəmsal transformasiya ilə bağlıdır. Rəqəmsallaşma idarəetmə proseslərini sadələşdirməklə yanaşı, dövlətin fəaliyyətini daha şəffaf, hesabatlı və çevik hala gətirir. “myGov”, “e-Gov Portal”, “e-Sənəd dövriyyəsi sistemi” və “Elektron imza” kimi platformalar vasitəsilə dövlət qurumları ilə vətəndaşlar arasında əlaqə real vaxt rejimində təmin olunur. Rəqəmsal idarəetmə modeli həm qərarvermə mexanizmlərinin optimallaşdırılmasına, həm də məlumat əsaslı idarəetmənin formalaşmasına şərait yaradır .

Eyni zamanda, dövlət xidmətlərinin rəqəmsallaşdırılması korrupsiya risklərini minimuma endirmiş, resurs istifadəsində səmərəliliyi yüksəltmiş və xidmət göstərmə müddətlərini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmışdır. Bu dəyişikliklər dövlət idarəçiliyinin keyfiyyət göstəricilərinin kəmiyyət parametrləri ilə deyil, vətəndaş məmnuniyyəti və ictimai etimad səviyyəsi ilə ölçülməsi prinsipinə əsaslanır.

Modernləşmə prosesi həmçinin dövlət orqanlarının funksional məsuliyyət bölgüsünün dəqiqləşdirilməsi ilə müşayiət olunur. Qərarvermə mexanizmlərinin optimallaşdırılması idarəetmənin “vertikal” strukturundan “horizontal” əməkdaşlığa keçidi sürətləndirir. Bu, müxtəlif dövlət orqanları arasında koordinasiyanı gücləndirir, qərarların icrasında sinerji effekti yaradır.

Dövlət idarəçiliyinin modernləşməsi eyni zamanda kadr siyasətinin yenilənməsini də əhatə edir. Dövlət qulluğu haqqında qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, dövlət qulluqçularının fəaliyyətinin performans əsaslı qiymətləndirilməsi, peşəkar inkişaf və etik davranış standartlarının gücləndirilməsi idarəetmədə yeni professional mədəniyyət formalaşdırır . Dövlət idarəçiliyinin mərkəzində artıq “əmr və nəzarət” deyil, peşəkarlıq, məsuliyyət və şəffaflıq prinsipləri dayanır.

Azərbaycanın idarəetmə sistemində aparılan islahatlar həm struktur, həm də mədəni səviyyədə dəyişiklik yaratmışdır. Bu islahatlar nəticəsində dövlət orqanları arasında səlahiyyət bölgüsü daha aydın müəyyən edilmiş, vətəndaş xidmətləri optimallaşdırılmış və idarəetmədə qərarvermə mexanizmləri demokratikləşdirilmişdir. Dövlətin funksional çevikliyinin artması həm iqtisadi idarəetmənin, həm də sosial siyasətin effektivliyini yüksəltmişdir.

Bu baxımdan, Azərbaycan təcrübəsi regional səviyyədə idarəetmə transformasiyasının uğurlu modeli kimi dəyərləndirilə bilər. Beynəlxalq hesabatlarda ölkənin “Dövlət idarəetməsinin effektivliyi”, “Hökumətə etimad indeksi” və “Rəqəmsal xidmətlərin inkişafı” göstəriciləri üzrə mövqeyinin yüksəlməsi bunu təsdiq edir .

Nəticə etibarilə, dövlət idarəçiliyinin modernləşməsi Azərbaycan üçün yalnız texnoloji və inzibati yenilənmə deyil, həm də sosial müqavilənin yenilənməsi anlamına gəlir. Dövlətin vətəndaşa münasibətində qarşılıqlı məsuliyyət, şəffaflıq və etimad prinsipləri idarəetmənin yeni fəlsəfi məzmununu formalaşdırır. Bu proses Azərbaycanın inkişaf konsepsiyası ilə uzlaşaraq, müasir dövlətin əsas məqsədini – vətəndaş rifahının, sosial sabitliyin və davamlı idarəetmə səmərəliliyinin təmin edilməsini – reallığa çevirir. Müasir dövrdə geniş müzakirə edilən və aktual problemlərdən biri özünün müxtəlif növ və tipləri ilə təzahür edən modernləşmə prosesidir. Dünyanın bütün dövlətləri inkişaf strategiyalarına uyğun modernləşmə prosesini keçirir. Qeyd etmək lazımdır ki, nəzəri cəhətdən modernləşmə anlayışı müasir dövrdə ictimai dəyişikliklər, cəmiyyətin müasir inkişaf səviyyəsinə keçid prosesi kimi xarakterizə edilir. Modernləşmə prosesində cəmiyyətin birliyi, dövlətin, biznesin, əhalinin, KİV-in, ictimai təşkilatların iştirakı ilə modernləşdirmənin ideoloji konsepsiyasının hazırlanması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ənənəvi cəmiyyətdən müasir və yaxud industrial (və yaxud postindustrial və ya informasiya) cəmiyyətinə keçilməsi kimi mürəkkəb prosesin mühüm tərkib hissəsi siyasi modernləşmədir.  Müstəqil Azərbaycan dövləti ölkədə sosial-iqtisadi və təsisat-struktur sahəsində köklü dəyişikliklər aparılması, şəffaflığın genişləndirilməsi, cəmiyyətin yeni konturlarını müəyyən edən ən perspektivli dövlət siyasəti aparılması yolunu tutmuşdur. Azərbaycanda müstəqillik illərində ardıcıl olaraq həyata keçirilən liberallaşdırma və vətəndaş cəmiyyətinin yaradılması xətti siyasi modernləşmənin təməl daşıdır. Siyasi modernləşmə cəmiyyətin yenidən qurulmasının mühərriki olan iqtisadi modernləşməyə də yaşıl işıq yandırır.

         İdarəetmədə etik mədəniyyət və sosial məsuliyyət

Dövlət idarəçiliyi yalnız hüquqi və inzibati sistemlər toplusu deyil, həm də dəyərlər, davranış normaları və sosial məsuliyyət prinsipləri üzərində qurulan mənəvi bir məkandır. İdarəetmədə etik mədəniyyət anlayışı dövlətin cəmiyyətlə münasibətlərinin keyfiyyətini müəyyən edən əsas amillərdəndir. Dövlət orqanlarının fəaliyyətində etik dəyərlərin qorunması idarəetmə sisteminin legitimliyini və vətəndaş etimadını formalaşdıran mühüm faktordur. Yerli ekspert təhlillərində də etik liderlik və sosial məsuliyyət prinsiplərinin idarəetmənin legitimliyini gücləndirdiyi və korrupsiya risklərini azaltmağa yardım etdiyi xüsusilə vurğulanır .

Müasir dövrdə dövlətin idarəçilik qabiliyyəti yalnız hüquqi mexanizmlərlə deyil, həm də onun mənəvi legitimlik resursu ilə ölçülür. Dövlətin qərarlarının ictimai qəbul səviyyəsi, vətəndaşın dövlətə münasibəti və ictimai etimad göstəriciləri məhz bu mənəvi legitimliklə sıx bağlıdır. Jürgen Habermas-ın “kommunikativ fəaliyyət” nəzəriyyəsində göstərildiyi kimi, idarəetmənin sabitliyi yalnız hüquq və səlahiyyətlərlə deyil, həm də kommunikativ etimad və qarşılıqlı anlama mədəniyyəti ilə təmin olunur .

Etik idarəetmə konsepsiyası dövlət qulluqçularının davranışında dürüstlük, ədalət, şəffaflıq və məsuliyyət kimi prinsiplərin sistemli tətbiqini nəzərdə tutur. Bu, idarəetmə prosesinin təkcə funksional deyil, həm də mənəvi tərəfini müəyyənləşdirir. Dövlət qulluqçusunun etik davranışı və ictimai məsuliyyəti onun vəzifə səlahiyyətindən çox, dövlətin imicini formalaşdıran amil kimi çıxış edir. Bu səbəbdən etik mədəniyyətin gücləndirilməsi idarəetmənin dayanıqlı inkişafının mühüm istiqamətidir.

Azərbaycan Respublikasında dövlət idarəçiliyində etik davranışın institusional təminatı son illərdə əhəmiyyətli şəkildə güclənmişdir. “Dövlət qulluğu haqqında” Qanuna və “Dövlət qulluqçularının etik davranış qaydaları”na edilən əlavələr idarəetmədə etik prinsiplərin tətbiqinə hüquqi zəmin yaratmışdır. Dövlət Qulluğu Məsələləri üzrə Komissiyanın fəaliyyəti, dövlət qulluqçularının peşəkar və etik hazırlığının yüksəldilməsi istiqamətində aparılan təlim proqramları idarəetmədə etik standartların formalaşmasını təşviq etmişdir.

Etik idarəetmənin mahiyyətində iki əsas istiqamət fərqləndirilir: peşə etikası və ictimai məsuliyyət etikası. Peşə etikası dövlət qulluqçusunun öz funksional vəzifələrini səmərəli, vicdanlı və şəffaf şəkildə yerinə yetirməsini nəzərdə tutur. İctimai məsuliyyət etikası isə dövlətin qərarlarının və fəaliyyətinin vətəndaş rifahına və sosial ədalətə yönəlməsini təmin edir. Bu iki istiqamətin vəhdəti idarəetmə prosesinin mənəvi əsasını formalaşdırır.

Etik mədəniyyət eyni zamanda korrupsiya və sui-istifadə risklərinin azaldılmasında mühüm rol oynayır. İdarəetmədə şəffaflıq yalnız texnoloji vasitələrlə deyil, həm də davranış mədəniyyəti ilə təmin olunur. Bu mənada etik idarəetmə anlayışı antikorrupsiya siyasətinin ideoloji əsasını təşkil edir. BMT-nin 2021-ci il Governance Report sənədində də qeyd olunur ki, dövlətin idarəçilik keyfiyyətinin yüksəlməsi üçün texniki nəzarət mexanizmlərindən çox, dəyərlərə əsaslanan idarəetmə mədəniyyəti vacibdir .

Dövlət idarəçiliyində etik liderlik anlayışı da bu kontekstdə xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Etik liderlik yalnız qərarvermədə ədalət prinsiplərinə əməl etmək deyil, həm də idarəetmə mədəniyyətinə nümunə olmaq anlamına gəlir. Etik lider dövlət aparatında dürüstlük və şəffaflıq standartlarının formalaşmasına təkan verir, bu dəyərlərin həm təşkilati, həm də fərdi səviyyədə qəbulunu təşviq edir.

Azərbaycan idarəetmə təcrübəsində etik liderlik və sosial məsuliyyətin inkişafı dövlət idarəçiliyinin yeni mərhələsini xarakterizə edir. Dövlət qulluqçularının fəaliyyətində etik davranış mədəniyyəti ilə yanaşı, sosial məsuliyyət elementləri – vətəndaşa hörmət, xidmətin keyfiyyətinə diqqət, qərarların sosial nəticələrini nəzərə almaq kimi prinsiplər — idarəetmə fəlsəfəsinin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilmişdir.

Sosial məsuliyyət yalnız fərdi davranış prinsipi deyil, həm də dövlət siyasətinin sosial yönümlülüyünü əks etdirən sistem anlayışıdır. Dövlətin sosial siyasətində ədalət, inklüzivlik və sosial rifah kimi dəyərlərin üstünlüyü dövlətin öz məsuliyyətini ictimai maraqlar üzərində qurduğunu göstərir. Beləliklə, dövlət idarəçiliyində etik mədəniyyət və sosial məsuliyyət qarşılıqlı şəkildə bir-birini tamamlayan iki strateji xətt kimi çıxış edir.

Etik idarəetmənin tətbiqi həm də idarəetmənin legitimliyini möhkəmləndirir. Vətəndaşın dövlətə olan inamı yalnız iqtisadi rifahla deyil, həm də onun qərarlarının ədalətli və şəffaf şəkildə qəbul olunması ilə formalaşır. Bu baxımdan etik mədəniyyət dövlətin uzunmüddətli dayanıqlığının təminat mexanizmi hesab olunur.

Nəticə etibarilə, idarəetmədə etik mədəniyyətin və sosial məsuliyyətin gücləndirilməsi dövlətin idarəçilik sistemini yalnız struktur baxımından deyil, həm də mənəvi və ideoloji baxımdan yeniləyir. Bu prosesin əsas məqsədi idarəetmə münasibətlərində qarşılıqlı etimadı möhkəmləndirmək, dövlətin fəaliyyətini vətəndaş məmnunluğu və ədalət prinsipləri üzərində qurmaqdır.

Beləliklə, etik mədəniyyət və sosial məsuliyyət müasir dövlət idarəçiliyinin ən yüksək keyfiyyət göstəriciləri kimi çıxış edir. Onlar dövlətin idarəetmə fəlsəfəsini yalnız texnoloji deyil, həm də mənəvi səviyyədə modernləşdirir və Azərbaycan modeli üçün dayanıqlı idarəetmənin əsas dayaqlarından birinə çevrilir.

İctimai iştirakçiliq və qərarvermə prosesinin demokratikləşməsi

Dövlət idarəçiliyi sisteminin müasir inkişaf mərhələsi onun yalnız səmərəlilik və struktur optimallaşdırması deyil, həm də demokratik legitimlik və ictimai iştirakçılıq prinsipləri üzərində qurulmasını tələb edir. Qloballaşma, informasiya texnologiyalarının inkişafı və vətəndaş cəmiyyətinin genişlənməsi dövlət idarəetməsini tək tərəfli qərarvermə modelindən qarşılıqlı dialoq və əməkdaşlıq mühitinə çevirmişdir. Müasir dövrdə dövlətin uğuru onun iqtisadi göstəricilərindən çox, cəmiyyətlə münasibətlərinin keyfiyyəti ilə müəyyən olunur.

İctimai iştirakçılıq demokratik idarəçiliyin əsas komponentlərindən biridir. Bu anlayış yalnız seçkilərdə iştirakdan ibarət deyil; o, dövlətin qərarvermə və siyasət formalaşdırma mexanizmlərinə vətəndaşların, ictimai təşkilatların, media nümayəndələrinin və ekspert qruplarının davamlı və sistemli şəkildə cəlb olunmasını nəzərdə tutur . İctimai iştirakçılıq dövlətin vətəndaş qarşısında məsuliyyətini artırmaqla yanaşı, qərarların daha real və sosial baxımdan qəbul edilən olmasına imkan yaradır.

Bu yanaşmanın nəzəri əsasları klassik demokratik konsepsiyalardan qaynaqlanır. Robert Dahl-ın “Poliarxiya” modelində  göstərildiyi kimi, müasir cəmiyyətlərdə demokratiya yalnız formal institutlar deyil, həm də müxtəlif səviyyəli iştirak formaları üzərində qurulmalıdır . Sherry Arnstein-in məşhur “İştirak pillələri” (1969)  modelində isə iştirakçılıq sadəcə məsləhət və ya rəy toplama səviyyəsindən real qərarvermə prosesində birgə məsuliyyət səviyyəsinə qədər genişlənməlidir .

Habermas (1996) bu prosesi “kommunikativ fəaliyyət” nəzəriyyəsi ilə izah edərək, dövlətin cəmiyyətlə dialoq mədəniyyəti yaratmasının idarəetmənin sabitliyinə və sosial legitimliyinə həlledici təsir göstərdiyini qeyd edir . Onun fikrincə, dövlət qərarlarının legitimliyi yalnız hüquqi əsasla deyil, ictimai konsensus və kommunikativ etimad ilə də ölçülməlidir. Bu yanaşma “idarəetmə” anlayışını texnokratik mexanizmdən çıxararaq, sosial qarşılıqlı anlaşma aktına çevirir.

Bu nəzəri çərçivələr Azərbaycan reallığında da öz əksini tapır. 2013-cü ildə qəbul edilən “İctimai iştirakçılıq haqqında” Qanun ölkədə idarəetmə prosesinə vətəndaş cəmiyyətinin sistemli inteqrasiyasına hüquqi zəmin yaratdı. Qanuna əsasən, mərkəzi və yerli dövlət orqanları yanında ictimai şuralar formalaşdırılır, bu şuralar dövlət qərarlarının hazırlanmasında tövsiyəedici rol oynayır, ictimai monitorinqlər aparır və hesabatlılıq mexanizmlərinin işləməsinə yardım göstərir.

Hazırda Azərbaycan Respublikasında 200-dən çox dövlət qurumu və yerli icra hakimiyyəti orqanı nəzdində ictimai şuralar fəaliyyət göstərir. Bu şuralar dövlətlə vətəndaş arasında kommunikasiya kanalı rolunu oynayır, qərarların daha şəffaf və ictimai maraqlara uyğun formalaşmasına xidmət edir. Məsələn, Daxili İşlər Nazirliyi, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi və ədliyyə orqanları yanında fəaliyyət göstərən ictimai şuralar dövlət siyasətinin sosial təsirlərini qiymətləndirmək və ictimai rəyin idarəetməyə inteqrasiyasını təmin etmək baxımından mühüm təcrübə qazandırmışdır.

Eyni zamanda, Azərbaycan 2012-ci ildən etibarən “Açıq Hökumət Tərəfdaşlığı” (Open Government Partnership – OGP) təşəbbüsünə qoşulmuş və bu çərçivədə şəffaflıq, məlumatların açıq formatda paylaşılması, vətəndaş nəzarətinin gücləndirilməsi və ictimai hesabatlılığın təmin edilməsi məqsədilə bir sıra fəaliyyət planları qəbul etmişdir  “Açıq məlumat portalı”, dövlət qurumlarının illik fəaliyyət hesabatlarının ictimaiyyətə təqdim edilməsi və vətəndaş müraciətlərinin elektron şəkildə izlənməsi bu təşəbbüslərin konkret nəticələrindəndir.

İctimai iştirakçılıq həm də dövlətin hesabatlılıq mədəniyyətinin formalaşması üçün təməl şərtdir. Dünya Bankının “World Governance Indicators” hesabatlarında (2021) göstərilir ki, hesabatlılıq səviyyəsinin yüksəlməsi dövlətin etimad göstəricilərini və sosial kapital indeksini əhəmiyyətli dərəcədə artırır [39]. Yəni vətəndaş yalnız dövlətin fəaliyyət obyektinə çevrilmir, həm də onun kooperativ subyekti olur. Bu, dövlət idarəçiliyində “vətəndaş məmuru” konsepsiyasını doğurur — yəni idarəetmə artıq yalnız inzibati deyil, həm də sosial əməkdaşlıq münasibətidir.

İctimai iştirakçılığın mühüm alətlərindən biri də elektron iştirakçılıqdır (e-participation). Rəqəmsal platformalar və sosial media vətəndaşlara dövlət siyasəti və qərarları barədə operativ informasiya almaq, təklif vermək və ictimai müzakirələrdə iştirak etmək imkanı yaradır. “myGov” portalı, “ASAN Login” platforması və “e-Appeals” sistemi vasitəsilə vətəndaşlar artıq yalnız xidmət alan deyil, həm də dövlət idarəçiliyində geribildirim mənbəyi kimi çıxış edirlər. Bu mexanizm dövlətin sosial dinləmə qabiliyyətini artırır, yəni vətəndaş fikrinin qərarverməyə real təsirini təmin edir.

İctimai iştirakçılığın inkişafı həmçinin idarəetmədə etik məsuliyyət və şəffaflıq mədəniyyətini möhkəmləndirir. OECD-nin “Trust in Government” hesabatında vurğulanır ki, dövlətin cəmiyyətlə açıq münasibət qurması və ictimai monitorinq mexanizmlərini qəbul etməsi vətəndaşların dövlətə inamını artırır və korrupsiya risklərini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Azərbaycan bu istiqamətdə beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq “Açıq Büdcə” və “Şəffaflıq Hesabatı” kimi alətləri tətbiq edir.

Bununla yanaşı, ictimai iştirakçılığın genişlənməsi idarəetmə mədəniyyətində yeni dəyərlərin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Qərarvermə prosesində pluralizm, maraqların balanslaşdırılması və sosial dialoq kimi prinsiplər ön plana çıxmışdır. Bu, idarəetmənin təkpartiyalı və ya təktərəfli qərar mədəniyyətindən çoxsəsliliyə və fikir müxtəlifliyinə əsaslanan sistemə keçidini təmin edir. Robert Putnam (1993) öz tədqiqatlarında göstərir ki, sosial kapitalın (etimad, normativ əməkdaşlıq və ictimai iştirak) yüksək olduğu cəmiyyətlərdə dövlət idarəetməsinin keyfiyyəti və hesabatlılıq səviyyəsi də yüksək olur . Azərbaycan cəmiyyətində ictimai şuraların fəaliyyəti və sosial dialoqun genişlənməsi bu istiqamətdə müsbət dinamikaya işarə edir.Eyni zamanda, ictimai iştirakçılığın artması idarəetmənin qarşısında yeni çağırışlar da yaradır. Qərarvermə proseslərinin uzanması, müxtəlif ictimai qruplar arasında fikir ayrılıqları, ekspertizanın çatışmazlığı kimi amillər idarəetmədə çevikliyi bəzən məhdudlaşdıra bilər. Lakin bu, demokratik idarəçiliyin təbii nəticəsidir — əsas məqsəd prosedural ədalət və ictimai etimadın qorunmasıdır[28].

Azərbaycan təcrübəsində son illərdə vətəndaş nəzarəti və ictimai audit mexanizmləri də inkişaf etməkdədir. Dövlət proqramlarının və büdcə xərclərinin ictimai monitorinqi, vətəndaş büdcələri təşəbbüsləri və açıq hesabat sessiyaları artıq idarəetmənin mühüm komponentlərindəndir. Bu sistem dövlətin fəaliyyətini yalnız hüquqi deyil, həm də sosial baxımdan hesabatlı edir.

Bütün bu proseslər idarəetmədə dövlət–cəmiyyət tərəfdaşlığı konsepsiyasının formalaşmasına gətirib çıxarmışdır. Dövlət artıq yalnız tənzimləyici deyil, həm də sosial tərəfdaş funksiyasını daşıyır. Bu, həm idarəetmənin effektivliyini, həm də onun dayanıqlılığını təmin edir.

Nəticə etibarilə, Azərbaycan Respublikasında ictimai iştirakçılıq dövlət idarəçiliyinin struktur elementi səviyyəsinə yüksəlmişdir. İctimai şuralar, açıq hökumət təşəbbüsləri, e-iştirak mexanizmləri və sosial dialoq platformaları dövlətin qərarvermə fəlsəfəsini köklü şəkildə dəyişərək onu “vətəndaş mərkəzli idarəetmə modeli” nə çevirmişdir. Bu modelin davamlı inkişafı Azərbaycanın demokratik institutlarının möhkəmlənməsinə, vətəndaş etimadının dərinləşməsinə və dövlətin sosial legitimliyinin artmasına xidmət edəcəkdir. Beləliklə, ictimai iştirakçılıq və qərarvermə prosesinin demokratikləşdirilməsi artıq ölkənin idarəetmə sisteminin gələcəyini müəyyən edən strateji istiqamət kimi formalaşmışdır.   Millətimizin və dövlətimizin hər zaman ali mənafeyini öz fəaliyyətində daim təməl prinsip kimi qəbul edən ümummilli Lider Heydər Əliyev ölkəmizin tərəqqisi naminə həyata keçirdiyi çox əhəmiyyətli  islahatlar və irimiqyaslı strategiyalar  Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə müasir dövrün çağırışlarına uyğun olaraq uğurla inkişaf etdirilir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev xalqımıza tarixi Zəfər bəxş etmiş Müzəffər Liderdir.

Qarabağ Azərbaycandır! Zəfər Azərbaycanındır!

s.e.f.d., dos. Murtəza Həsənoğlu,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası,

Siyasi İdarəetmə fakültəsinin dekanı