İnformasiya texnologiyalarının sürətli inkişafının məhsulu olan rəqəmsallaşma bugünkü dünyanın dominant mövzularından biridir. 21-ci əsr rəqəmsal əsr adlanır. İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarında baş verən sürətli dəyişikliklər və irəliləyişlər interneti və yeni medianı sosial həyatın vacib hissəsinə çevirib. Bu dəyişiklik və inkişaf yeni ehtiyaclara səbəb oldu.Rəqəmsallaşma tarixi nöqteyi-nəzərdən nisbətən yeni anlayış olsa da, yarandığı gündən insan həyatını əhəmiyyətli dərəcədə formalaşdırıb və dəyişdirib. Rəqəmsallaşmanın gətirdiyi dəyişikliklər insan həyatına bəlkə də tarixdə görünməmiş şəkildə nüfuz etmişdir. Bu proseslə qavrama, təfəkkür, münasibət inkişaf etdirmə, davranış və dolayısıyla ünsiyyət kimi insanın demək olar ki, bütün fərdi və ictimai fəaliyyətləri yeni formalar almışdır. Süni intellekt texnologiyaları media və kommunikasiya mənzərəsini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirir. ChatGPT söhbet robotları kimi kommunikasiya proseslərini təkmilləşdirməklə müştəri təcrübəsini artırmaq potensialına malikdir. Bununla belə, onların dəqiq və etibarlı məlumatın verilməsində məhdudiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Bununla belə, Deepfake texnologiyası media manipulyasiyası risklərini təqdim edir. Müasir dövrdə rəqəmsallaşma prosesinin əsasını internet təşkil edirBuna görə də, etik istifadə, etibarlılığın təmin edilməsi və manipulyasiyanı aşkar etmək üçün qabaqcıl tədbirlərin həyata keçirilməsi çox vacibdir. Xüsusilə, 20-ci əsrdə kibernetik, riyazi və hesablama cihazlarının istehsalı və onların demək olar ki, hər sahədə istifadəsi həyatın hər sahəsinə təsir etməyə başlamışdır. İnternetin asan əlçatanlığı və kompüter istifadəçilərinin sayının artması rəqəmsal dövrün iki mühüm sütununu təşkil edir. Rəqəmsallaşma və sosial medianın müasir cəmiyyətlərin formalaşmasında mühüm rol oynadığını söyləmək olar. Müasir dünyada texnoloji yeniliklər və rəqəmsal platformaların populyarlığı sürətlə artmaqda davam edir. Bu artım həyatımızın hər tərəfində sosial qarşılıqlı əlaqə modellərində köklü dəyişikliklərə səbəb olur. Fərdi həyat tərzindən tutmuş sosial dinamikaya qədər bir çox sahəyə təsir edən sosial media hər gün istifadəçi sayı və populyarlıq artımı tendensiyası nümayiş etdirir. Süni intellekt media sektorunda inqilab edə biləcək bir texnologiyadır. Xəbər istehsalı və məzmun tövsiyələrindən tutmuş saxta xəbərlərin aşkarlanması və məlumatların təhlilinə qədər geniş sahələrdə istifadə edilən süni intellektin media təşkilatlarına sürət, səmərəlilik və xərc üstünlükləri təklif edir. Bununla belə, bu texnologiyanın etik və sosial ölçülərini diqqətlə nəzərdən keçirmək süni intellektin media sektorunda davamlı və etibarlı istifadəsi üçün çox vacibdir. Süni intellekt və media arasındakı bu dinamik əlaqə gələcəkdə media istehlak vərdişlərini kökündən dəyişə bilər.
Hər il 22 iyul tarixi Azərbaycanda Milli Mətbuat Günü kimi qeyd olunur. Bu gün, 1875-ci ildə Həsən bəy Zərdabinin təşəbbüsü ilə nəşrə başlayan “Əkinçi” qəzetinin işıq üzü görməsi ilə Azərbaycan mətbuatının əsasının qoyulmasına istinad edir. “Əkinçi” təkcə bir qəzet deyildi — o, maarifçilik hərəkatının təməl daşı, milli kimlik və mədəniyyətin daşıyıcısı idi. 2025-ci ildə bu əlamətdar hadisənin 150 illik yubileyi qeyd olunur. Bu yubiley sadəcə bir tarix deyil, eyni zamanda milli mətbuatın keçdiyi yolun qiymətləndirilməsi, çağdaş medianın üzləşdiyi çağırışların təhlili və gələcəyə dair strateji baxış üçün də fürsətdir.
Zaman dəyişir, texnologiyalar sürətlə inkişaf edir, informasiya axını misli görünməmiş sürət alır. Bütün bu dəyişikliklər informasiya təhlükəsizliyi, informasiya manipulyasiyası, jurnalistika etikası və süni intellektin mediaya təsiri kimi yeni və ciddi suallar doğurur. Belə bir kontekstdə medianın rolunu və funksiyalarını yenidən düşünmək zərurəti yaranır. Təkcə milli yox, həm də qlobal miqyasda. Forumların və müzakirə platformalarının təşkili bu baxımdan mühüm əhəmiyyət daşıyır. Məhz bu zərurətdən doğaraq Azərbaycan 2025-ci ildə beynəlxalq əhəmiyyətli bir tədbirə — Şuşa Qlobal Media Forumuna ev sahibliyi etdi.
Şuşa Qlobal Media Forumu – 2025, 19–21 iyul tarixlərində Qarabağın incisi sayılan Şuşa şəhərində keçirildi. Forumun əsas mövzusu “Rəqəmsal keçidlər: Süni intellekt dövründə informasiya və media dayanıqlılığı” idi. Bu forumda dünyanın 52 ölkəsindən 140-dan çox jurnalist, media rəhbəri və ekspert iştirak etdi. Forumun əsas məqsədi rəqəmsal dövrdə medianın qarşılaşdığı çağırışları müzakirə etmək, süni intellekt və informasiya təhlükəsizliyi mövzusunda təcrübə mübadiləsi aparmaq və beynəlxalq əməkdaşlıq imkanlarını genişləndirmək idi. Bu ilki Forum rəqəmsal keçidlər, süni intellekt dövründə informasiya və media dayanıqlılığının gücləndirilməsi mövzusuna həsr olunub. Aparılacaq müzakirələr məhz medianın çağırışlar və imkanlar qarşısında müqavimətinin gücləndirilməsinə, o cümlədən rəqəmsal transformasiyanın təsirinə və müstəqil jurnalistikanın, sülhün, inkişafın, qarşılıqlı anlaşmanın daha da artırılmasına yönələcək.
Azərbaycanın mətbuat tarixi və müasir media siyasətini bir araya gətirən bu tədbir, həm ölkəmiz üçün, həm də region və dünya üçün mühüm mesajlar verdi. Şuşada belə bir forumun təşkili, Azərbaycan mediasının qlobal diskursda iştirak etmək niyyətinin bariz sübutu oldu. Eyni zamanda bu, işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə həyatın bərpası və beynəlxalq dialoqun təşviqi baxımından da xüsusi rəmzi məna daşıyır.
Şuşa Qlobal Media Forumu – Ümumi Baxış
2025-ci ilin 19–21 iyul tarixlərində Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı olan Şuşa şəhəri, dünya mediasının diqqət mərkəzinə çevrildi. Şuşa Qlobal Media Forumu, rəqəmsal çağın mediaya gətirdiyi köklü dəyişikliklərin, süni intellektin informasiya məkanına təsirinin və media dayanıqlığının qlobal müzakirə predmeti olduğu bir zamanda təşkil olundu. Forumun keçirilməsi, bir tərəfdən Azərbaycanın söz və mətbuat azadlığına verdiyi önəmi, digər tərəfdən isə işğaldan azad edilmiş ərazilərin beynəlxalq platformalara ev sahibliyi edə biləcək qədər inkişaf etdiyini nümayiş etdirdi. Forumun hazırlanması və keçirilməsi yüksək səviyyədə təşkil edilmişdi – bu, Azərbaycanın informasiya siyasətinə nə qədər strateji və sistemli yanaşdığını göstərdi. Şuşa Qlobal Media Forumu 2025, iştirakçıların sayı və coğrafiyası baxımından da genişmiqyaslı oldu. 52 ölkədən 140-dan çox media nümayəndəsi, o cümlədən beynəlxalq xəbər agentliklərinin rəhbərləri, aparıcı jurnalistlər, analitiklər və media üzrə mütəxəssislər tədbirə qatıldı. Onların sırasında həm region ölkələrinin, həm də ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya, İtaliya, Rusiya, Türkiyə, Çin, Yaponiya kimi qlobal informasiya məkanında mühüm rola sahib dövlətlərin nümayəndələri də yer almışdı. Bu, Forumun sadəcə regional deyil, qlobal əhəmiyyətə malik olduğunu təsdiqləyən bir göstəricidir.
Forumun əsas şüarı və müzakirə mövzusu “Rəqəmsal keçidlər: Süni intellekt dövründə informasiya və media dayanıqlılığı” idi. Bu mövzu, günümüz informasiya dünyasının əsas çağırışlarına cavab verməyə yönəlmişdi. Süni intellektin medianı formalaşdırmaq gücü, informasiya təhlükəsizliyinin təmini, dezinformasiya ilə mübarizə, jurnalistlərin etika çərçivəsində fəaliyyət göstərməsi və medianın rəqəmsal platformalar qarşısında öz mövqeyini qoruyub saxlaya bilməsi kimi məsələlər forumun əsas diskussiya istiqamətləri oldu.
Forumun məkan olaraq Şuşada keçirilməsi, xüsusi simvolik mənaya malik idi. Bu, həm Azərbaycanın mədəniyyət və tarix beşiyində belə beynəlxalq platformaların keçirilməsinə olan inamın göstəricisi, həm də işğaldan azad edilmiş ərazilərdə sülh, inkişaf və dialoq mühitinin bərqərar olmasının nümayişi idi. Qlobal informasiya təhlükəsizliyi və medianın gələcəyi kimi mühüm məsələlərin Şuşada müzakirəyə çıxarılması, həm də Azərbaycanın beynəlxalq informasiya siyasətindəki fəallığını və təşəbbüskarlığını bir daha təsdiqlədi.
Bu baxımdan, Şuşa Qlobal Media Forumu təkcə peşəkar media tədbiri deyil, həm də simvolik və strateji əhəmiyyətli beynəlxalq platforma kimi tarixə düşdü.
Forumda Müzakirə Olunan Əsas Mövzular: Süni intellekt və jurnalistika
Şuşa Qlobal Media Forumu – 2025 çərçivəsində ən çox diqqət çəkən və geniş müzakirə olunan mövzulardan biri süni intellektin (AI) jurnalistikaya təsiri oldu. Rəqəmsal transformasiya sürətləndikcə, süni intellekt artıq təkcə texnoloji alət kimi deyil, eyni zamanda informasiya siyasətini və media strukturlarını formalaşdıran güclü faktor kimi çıxış edir. Forum iştirakçıları bu dəyişikliklərin həm fürsət, həm də risk daşıdığını vurğuladılar.
Süni intellektin xəbər istehsalına və yayımına təsiri
Forumda çıxış edən beynəlxalq media ekspertləri süni intellektin artıq bir çox redaksiyalarda xəbər hazırlama prosesinə inteqrasiya olunduğunu bildirdilər. Məsələn, bəzi xəbər agentlikləri süni intellekt vasitəsilə avtomatik olaraq iqtisadi göstəriciləri, hava proqnozlarını və ya idman nəticələrini hazırlayır və yayımlayırlar. Bu texnologiya xəbər istehsalını sürətləndirir, xərcləri azaldır və daha geniş məlumat axını təmin edir.
Lakin burada vacib məqam ondan ibarətdir ki, süni intellekt sadəcə informasiyanı təkrarlayır, konteksti və insan duyğusunu tam şəkildə anlamır. Buna görə də hələ də analitik, araşdırma yönümlü və sosial məsuliyyət daşıyan jurnalistikanın əsasını insan yaradıcılığı təşkil edir.
Etik risklər: dezinformasiya və dərin saxtalaşdırmalar (deepfake)
Forumda ciddi narahatlıq doğuran məsələlərdən biri dezinformasiya və “deepfake” texnologiyaları oldu. Süni intellekt vasitəsilə real görsənən, amma tamamilə saxta olan video və səslər yaratmaq mümkündür. Bu, xüsusilə siyasi kampaniyalar, müharibə bölgələri və ictimai rəyin manipulyasiyası kontekstində çox təhlükəlidir. Forum iştirakçıları belə saxta məzmunun sürətlə yayılması nəticəsində ictimai etimadın zədələndiyini, insanların həqiqətə inamının azaldığını vurğuladılar.
Bu baxımdan, media orqanlarının etik kodekslərə əməl etməsi və məlumatların fakt yoxlanışı (fact-checking) prosesindən keçməsi olduqca vacib hesab edildi. Eyni zamanda, süni intellektin yanlış məlumat yaymasının qarşısını almaq üçün beynəlxalq standartlar və texniki tənzimləmələr təklif olundu.
İnsan jurnalistikasının gələcəyi
Süni intellektin yüksəlişi bəzi dairələrdə “jurnalistlərin gələcəyi təhlükə altındadırmı?” sualını gündəmə gətirib. Lakin forumda iştirak edən mütəxəssislərin ümumi qənaəti belə idi: süni intellekt jurnalistikanı əvəz etməyəcək, onu tamamlayacaq. Yəni AI texnologiyaları rutin və mexaniki işləri yerinə yetirəcək, jurnalistlər isə daha çox təhlil, kontekstual yazılar, araşdırma reportajları və insan təmaslı məqalələrə fokuslana biləcəklər.
Qaldırılan başqa bir fikir isə süni intellektlə birgə işləyə bilən jurnalistlərin yeni bir “peşə sinfi” formalaşdıracağı oldu. Yəni gələcəyin jurnalisti təkcə yazı bacarığına deyil, həm də rəqəmsal alətlərlə işləmək, məlumat analizi aparmaq və AI alqoritmlərinin iş prinsipini başa düşmək kimi bacarıqlara sahib olmalıdır.
Nəticə etibarilə, “Süni intellekt və jurnalistika” mövzusu Şuşa Forumunda informasiya istehsalının gələcəyi, etik məsuliyyət və peşəkar medianın mövcudluğu baxımından əsas məsələ kimi qiymətləndirildi. Qənaət bu oldu ki, texnologiyanın inkişafına qarşı durmaq yox, onu düzgün şəkildə yönləndirmək və etik çərçivədə tətbiq etmək daha doğru yanaşmadır.
Media savadlılığı və informasiya təhlükəsizliyi
Rəqəmsal dövr, bir tərəfdən informasiya əldə etmə imkanlarını genişləndirsə də, digər tərəfdən dezinformasiya, saxta xəbərlər və informasiya müharibələri kimi ciddi problemləri də özü ilə gətirmişdir. Şuşa Qlobal Media Forumu – 2025 çərçivəsində bu məsələ xüsusi diqqət mərkəzində olub. İştirakçılar bu sahədə qlobal təhlükələri və həm dövlətlər, həm də media qurumları üçün yaranan məsuliyyətləri dərin şəkildə müzakirə ediblər.
Rəqəmsal dövrdə informasiya müharibələri və dezinformasiya
Müasir dövrdə müharibələr təkcə silahlarla deyil, informasiyanın özü ilə aparılır. Sosial şəbəkələr və onlayn platformalar vasitəsilə müxtəlif dövlətlər və qruplar ictimai rəyə təsir etmək, qarşı tərəfi gözdən salmaq, ictimai nifrət və panika yaratmaq üçün saxta məlumatlardan istifadə edirlər. Bu cür yanaşmalar xüsusilə müharibə, seçki, böhran və fövqəladə hallar zamanı daha da intensivləşir.
Forum iştirakçıları bu məsələdə dezinformasiyanın silahlaşdırıldığını, bəzi hallarda isə sistemli və koordinasiyalı informasiya hücumları həyata keçirildiyini qeyd etdilər. Qeyd olundu ki, belə hallar yalnız jurnalistlər və media orqanları üçün deyil, bütövlükdə dövlət təhlükəsizliyi və ictimai sabitlik üçün də ciddi təhdiddir.
Auditoriyanın məlumatı tanıma qabiliyyəti
Dezinformasiyaya qarşı mübarizədə təkcə jurnalistlərin deyil, həm də cəmiyyətin informasiya oxuma bacarığı – yəni media savadlılığı mühüm rol oynayır. Forumda bu aspektə də xüsusi önəm verildi. Qeyd olundu ki, müasir auditoriya doğru məlumatı saxtasından ayırmaq bacarığına malik olmalıdır. İnsanlar şayiəni xəbərdən, manipulyasiyanı isə faktlardan ayırmağı bacarmadıqca, dezinformasiya sürətlə yayılacaq və ictimai düşüncəni formalaşdırmağa davam edəcək.
Təəssüf ki, bir çox ölkələrdə, o cümlədən inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə belə media savadlılığı aşağı səviyyədədir. Forum iştirakçıları bu istiqamətdə təhsil sisteminə inteqrasiya olunmuş proqramların, maarifləndirici kampaniyaların və vətəndaş cəmiyyətinin fəallığının artırılmasının vacibliyini vurğuladılar.
Forumda bu sahədə təklif olunan strategiyalar
Forum çərçivəsində bir sıra strateji yanaşmalar və konkret təkliflər səsləndirildi:
- Təhsil və maarifləndirmə – Məktəblər və universitetlərdə media savadlılığı dərslərinin tətbiqi, jurnalistikaya dair bazar biliklərinin şagird və tələbələrə ötürülməsi təklif edildi.
- Fakt yoxlama mərkəzlərinin yaradılması və dəstəklənməsi – Müstəqil fakt yoxlama qurumlarının fəaliyyəti genişləndirilməli və onların media ilə əməkdaşlığı gücləndirilməlidir.
- Media platformalarının məsuliyyəti – Sosial şəbəkə şirkətləri və texnoloji platformaların saxta xəbərlərin yayılmasına qarşı daha sərt addımlar atması və süni intellektlə filtrasiya sistemlərini tətbiq etməsi müzakirə olundu.
- Beynəlxalq əməkdaşlıq – İnformasiya təhlükəsizliyi tək ölkənin deyil, qlobal miqyasda kollektiv məsuliyyətdir. Bu sahədə beynəlxalq təşkilatlar arasında təcrübə mübadiləsi və standartların formalaşdırılması vacib sayıldı.
- Milli media qurumlarının gücləndirilməsi – Cəmiyyətin doğru və etibarlı informasiya ilə təmin olunması üçün peşəkar və müstəqil media qurumlarının dəstəklənməsi və inkişafı əsas şərt kimi göstərildi.
Nəticə olaraq, “Media savadlılığı və informasiya təhlükəsizliyi” mövzusu Şuşa Forumunda ictimai təhlükəsizlik və vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı kontekstində olduqca vacib bir məsələ kimi qiymətləndirildi. İştirakçılar arasında ortaq fikir bu idi ki, rəqəmsal dövrdə yalnız texnoloji həllərlə deyil, həm də maariflənmiş, tənqidi düşünə bilən auditoriya ilə informasiya təhlükəsizliyi təmin edilə bilər.
- Jurnalistlərin təhlükəsizliyi və qlobal çağırışlar
Rəqəmsal informasiya axınının sürətlənməsi və mediaya olan ictimai tələbatın artması ilə yanaşı, jurnalistlərin peşə təhlükəsizliyi məsələsi dünya gündəmində ön sıralarda yer almaqdadır. Şuşa Qlobal Media Forumu – 2025 çərçivəsində bu məsələyə xüsusi diqqət yetirildi. İştirakçılar jurnalistlərin xüsusilə münaqişə bölgələrində və siyasi təzyiqlərin hökm sürdüyü ölkələrdə üzləşdiyi problemləri, təhlükəsizlik çağırışlarını və qorunma mexanizmlərini müzakirə etdilər.
Müharibə və münaqişə bölgələrində media fəaliyyəti
Forum iştirakçıları qeyd etdilər ki, müharibə və münaqişə şəraitində çalışan jurnalistlər xüsusi təhlükələrlə üz-üzə qalır: fiziki zorakılıq, təzyiqlər, hədə-qorxu, həbs və ya hətta həyatlarına qəsd halları. Təkcə 2023–2024-cü illərdə dünyada onlarla jurnalist müxtəlif münaqişə zonalarında həyatını itirmişdir. Forumda qeyd olundu ki, münaqişə bölgəsində işləyən jurnalistlər təkcə xəbər daşıyıcısı deyil, həm də insan hüquqlarının pozulmasının şahidləri və sənədləşdiriciləridir.Bu səbəbdən, onların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, beynəlxalq hüquqla qorunan statuslarının tanınması və onların azad fəaliyyətinə şərait yaradılması beynəlxalq ictimaiyyətin əsas vəzifələrindən biri kimi dəyərləndirildi.
Azad mətbuatın qorunması yolları
Forum çərçivəsində bir çox ekspertlər azad mətbuatın demokratik cəmiyyətin dayağı olduğunu vurğuladılar. Qeyd edildi ki, senzura, siyasi təzyiq, reklam və maliyyə asılılığı medianın obyektivliyinə ciddi zərbə vurur. Bu səbəbdən azad mətbuatın qorunması üçün bir neçə əsas yol təklif olundu:
- Qanunvericilik islahatları: Media azadlığını təmin edən hüquqi mexanizmlərin təkmilləşdirilməsi.
- Müstəqil maliyyə mənbələri: Medianın iqtisadi müstəqilliyini təmin edən dayanıqlı biznes modellərinin təşviqi.
- Jurnalistlərin hüquqlarının müdafiəsi: Hüquqi yardım mexanizmləri, həmkarlar ittifaqları və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq.
Bunlarla yanaşı, vurğulandı ki, cəmiyyətin özü də azad mətbuatın qorunmasında mühüm rol oynamalıdır. Mətbuat azadlığı təkcə jurnalistlərin yox, bütün cəmiyyətin informasiya alma hüququnun təminatıdır.
Qlobal əməkdaşlıq imkanları
Forum iştirakçıları media azadlığının və jurnalist təhlükəsizliyinin təminində qlobal əməkdaşlığın vacibliyini vurğuladılar. Xüsusilə beynəlxalq təşkilatlar (UNESCO, Reporters Without Borders, IFJ və s.) və dövlətlərarası media platformaları arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi zərurəti qeyd olundu.
Bundan əlavə, təcrübə mübadiləsi, birgə layihələr, regional jurnalist şəbəkələrinin yaradılması kimi təşəbbüslər dəstək qazandı. Bu kimi əməkdaşlıqlar jurnalistlərin peşəkar inkişafına və təhlükəsizlik məsələlərinin daha effektiv şəkildə həllinə töhfə verir.
Yeni media texnologiyaları və media biznes modelləri
Media sahəsi təkcə məzmun deyil, həm də texnologiya və maliyyə baxımından çox sürətlə dəyişir. Bu səbəbdən Şuşa Qlobal Media Forumunda yeni media texnologiyaları və onların gətirdiyi biznes model dəyişikliyi məsələləri də önəmli müzakirə mövzularından biri oldu.
Platformalaşma: sosial şəbəkələr və süni intellektin inteqrasiyası
Forum iştirakçıları qeyd etdilər ki, müasir medianın fəaliyyəti getdikcə daha çox sosial media platformaları və texnoloji alqoritmlər üzərindən formalaşır. Facebook, X (Twitter), YouTube, TikTok kimi platformalar artıq bir çox insan üçün əsas informasiya mənbəyinə çevrilib. Bu isə ənənəvi medianı ya uyğunlaşmağa, ya da zəifləməyə məcbur edir.Bununla yanaşı, süni intellekt də media istehsalında və məzmunun auditoriyaya çatdırılmasında mühüm rol oynamağa başlayıb. Forumda bildirildi ki, bu texnologiyalar həm imkanlar açır, həm də etik və hüquqi suallar doğurur — məsələn, müəlliflik hüquqları, alqoritmik senzura, məlumatın manipulyasiyası və s.
Media institutlarının gələcək maliyyə dayanıqlılığı
Media orqanlarının yaşaması üçün maliyyə sabitliyi əsas şərtdir. Forumda vurğulandı ki, reklam bazarı artıq daha çox sosial platformalara yönəldiyindən, ənənəvi media qurumları yeni gəlir modelləri axtarışındadır. Bunlara aşağıdakılar daxildir:
- Abunəlik modelləri (paywall) – oxucuların ödənişli abunə sistemləri.
- Sponsorlu kontent və brend tərəfdaşlıqları.
- Donor və qrant əsaslı media layihələri, xüsusilə ictimai və sosial yönümlü jurnalistikada.
- Dövlət dəstəyi, lakin redaksiya müstəqilliyini təmin edən şəffaf mexanizmlərlə.
İştirakçılar belə nəticəyə gəldilər ki, media yalnız informasiya yox, həm də iqtisadi və texnoloji ekosistemin bir parçasıdır və bu baxımdan, yeni dövrə uyğun çevik modellərlə idarə olunmalıdır.
Azərbaycan təcrübəsi: MEDİA Agentliyinin fəaliyyəti
Forum çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin (MEDİA) fəaliyyəti də təqdim olundu və iştirakçılar tərəfindən maraqla qarşılandı. Agentliyin son illərdə həyata keçirdiyi layihələr, media subyektlərinə maliyyə və texniki dəstək, jurnalistlərin peşə hazırlığı proqramları, media qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi, həmçinin rəqəmsallaşma strategiyaları forumda uğurlu model kimi göstərildi.
Azərbaycanın media siyasətində peşəkarlığın artırılması və texnoloji müasirləşmə əsas prioritetlər kimi təqdim edildi. MEDİA-nın bu istiqamətdə yerli və beynəlxalq əməkdaşlıq layihələri, o cümlədən jurnalistlərin xarici təlimlərə göndərilməsi və media innovasiyaları üzrə təşəbbüsləri də diqqət mərkəzində idi.
Nəticə etibarilə, forumda bu mövzulara dair aparılan diskussiyalar göstərdi ki, gələcəyin medianı təkcə məzmunun deyil, həm də texnologiya və iqtisadi sabitliyin üzərində qurulmalıdır. Media orqanlarının bu dəyişən dünyaya uyğunlaşması, onların cəmiyyətdəki rolunu daha da gücləndirəcək.
Şuşanın Simvolik Əhəmiyyəti
Şuşa təkcə bir şəhər deyil — o, Azərbaycan xalqının yaddaşında və kimliyində mədəniyyətin, tarixin və milli iradənin simvoludur. Bu səbəbdən Şuşa Qlobal Media Forumu – 2025 kimi beynəlxalq əhəmiyyətli bir tədbirin məhz bu şəhərdə keçirilməsi həm məna, həm də mesaj baxımından olduqca dərin rəmzi daşıyır.
Şuşanın mədəni-siyasi və tarixi rolu
Şuşa şəhəri XVIII əsrdə Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən salınmış və qısa zamanda Qafqazın aparıcı mədəniyyət və incəsənət mərkəzinə çevrilmişdir. Burada doğulmuş və yaşamış çoxsaylı böyük Azərbaycan sənətkarları – Xurşidbanu Natəvan, Üzeyir Hacıbəyli, Bülbül, Cabbar Qaryağdıoğlu və başqaları – Şuşanı “Azərbaycanın konservatoriyası”, “mədəniyyət beşiyi” adlandırmağa əsas vermişdir. Şuşa təkcə mədəni yox, həm də siyasi və ideoloji baxımdan əhəmiyyətli bir məkan olmuşdur. Qarabağ münaqişəsi nəticəsində 1992-ci ildə işğal olunması, 2020-ci ildə isə Vətən Müharibəsi zamanı azad olunması bu şəhəri Azərbaycan tarixində qəhrəmanlıq və əzmkarlıq simvoluna çevirmişdir. Prezident İlham Əliyevin fərmanı ilə 2021-ci il “Şuşa İli”, 2022-ci il isə “Şuşa şəhərinin mədəniyyət paytaxtı” elan olunmuşdu. 2023-cü ildə isə Şuşa İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı tərəfindən “İslam mədəniyyətinin paytaxtı”, 2024-cü ildə isə TÜRKSOY-un “Türk Dünyasının mədəniyyət paytaxtı” elan edilmişdir.
Post-müharibə dövründə Şuşada belə qlobal tədbirin keçirilməsinin mesajı
2020-ci ilin sonunda Qarabağ münaqişəsinin hərbi mərhələsinin başa çatması və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin olunması ilə post-müharibə dövrü başladı. Bu mərhələdə hökumətin əsas hədəflərindən biri azad edilmiş ərazilərin yenidən qurulması, dirçəldilməsi və sülh platformasına çevrilməsi idi. Məhz bu baxımdan Şuşa Qlobal Media Forumu kimi yüksək səviyyəli tədbirin burada keçirilməsi, beynəlxalq ictimaiyyətə bir neçə mühüm mesaj göndərmiş oldu:
- Sülh və inkişaf niyyəti: Azərbaycan Şuşada silah yox, söz və dialoq platforması yaratdı.
- Bərpa potensialı: Forum, Şuşanın artıq beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi edə biləcək infrastruktur və təhlükəsizlik şəraitinə sahib olduğunu göstərdi.
- Ərazi suverenliyinin təsdiqi: Şuşada keçirilən beynəlxalq tədbir, faktiki olaraq Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün dünya miqyasında qəbul edilməsinin rəmzi oldu.
Bu forumla Azərbaycan dünyaya göstərdi ki, Qarabağ artıq yalnız münaqişə deyil, beynəlxalq dialoq, mədəniyyət və əməkdaşlıq məkanıdır.
Azərbaycanın informasiya siyasətində Qarabağın yeri
Müasir informasiya müharibələri dövründə yalnız hərbi və diplomatik deyil, informasiya cəbhəsində də qalib gəlmək əsas strateji hədəflərdən biri hesab olunur. Bu baxımdan, Qarabağ məsələsinin düzgün informasiya təqdimatı və beynəlxalq auditoriyada doğru mətnlə çatdırılması vacibdir. Azərbaycan bu istiqamətdə son illərdə aktiv informasiya siyasəti yürüdür:
- Media və PR sahəsində xarici ölkələrlə əlaqələrin gücləndirilməsi,
- Sosial mediada dövlətin mövqeyinin fəal təbliği,
- Dezinformasiyaya qarşı strateji kommunikasiya yanaşmaları,
- Qarabağın bərpası və inkişafı ilə bağlı informasiyanın dünyaya təqdim olunması.
Şuşada keçirilən Forum bu informasiya siyasətinin beynəlxalq vitrini kimi çıxış etdi. Xarici jurnalistlər və ekspertlər Qarabağda real vəziyyətlə tanış olmaq imkanı qazandılar. Bu da həm Azərbaycanın obyektiv informasiya təqdim etmək öhdəliyini, həm də dezinformasiyaya qarşı apardığı mübarizəni əyani şəkildə göstərdi.
Nəticə olaraq, Şuşa Qlobal Media Forumu təkcə jurnalistikanın gələcəyi ilə bağlı texniki və etik məsələlərin müzakirə edildiyi tədbir deyil, həm də Azərbaycanın mədəni irsini, informasiya siyasətini və sülh quruculuğu mövqeyini nümayiş etdirən strateji platforma idi. Bu forumla Azərbaycan dünyaya göstərdi ki, Qarabağ – xüsusən Şuşa – artıq informasiya müharibəsinin qalib tərəfi kimi sözünü deyir və beynəlxalq diskursda fəal iştirak edir. Şuşa Qlobal Media Forumu – 2025, iştirakçıların müasir jurnalistikanın problemlərini və gələcək perspektivlərini dərindən təhlil etdiyi, qlobal informasiya mühitinə dair strateji yanaşmaların irəli sürüldüyü mühüm bir beynəlxalq platforma oldu. Üç gün davam edən diskussiyalar, panel çıxışlar, ekspert müzakirələri və fikir mübadiləsi nəticəsində həm qlobal media gündəminə, həm də Azərbaycanın informasiya siyasətinə töhfə verəcək bir sıra nəticələr və təkliflər formalaşdı.
Qəbul olunan sənəd və bəyanatlar (əgər varsa)
Forumun sonunda iştirakçıların yekdil razılığı ilə nəticə bəyanatı qəbul olundu. Bu sənəddə aşağıdakı əsas məqamlar yer aldı:
- Süni intellektin etik və şəffaf şəkildə medianın inkişafına inteqrasiyası zərurəti qeyd olundu. Forum iştirakçıları texnologiyanın jurnalistikanı əvəz etməməli, onu gücləndirməli olduğunu vurğuladılar.
- Dezinformasiyaya qarşı qlobal mübarizənin gücləndirilməsi çağırışı edildi. Bəyanatda bu istiqamətdə beynəlxalq əməkdaşlığın və fakt yoxlama mexanizmlərinin önəmi vurğulandı.
- Jurnalistlərin təhlükəsizliyi və ifadə azadlığının qorunması bütün ölkələrin öhdəlik götürməli olduğu ortaq məsuliyyət kimi göstərildi.
- İnformasiya savadlılığının artırılması və təhsil sistemlərinə inteqrasiyası ilə bağlı tövsiyələr qeyd edildi.
Bəyanat həmçinin, Şuşa şəhərinin informasiya müzakirələrinin yeni beynəlxalq məkanına çevrildiyini və bu forumun illik əsasda keçirilməsi təşəbbüsünün dəstəkləndiyini bildirdi.
Beynəlxalq əməkdaşlıq imkanlarının artması
Forum təkcə müzakirə platforması deyil, həm də beynəlxalq əlaqələrin gücləndirilməsi üçün praktik bir meydan oldu. Burada müxtəlif ölkələrdən olan media nümayəndələri və ekspertlər arasında bir sıra ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlıq razılaşmaları və təşəbbüsləri müzakirə edildi:
- Azərbaycanın müxtəlif ölkələrlə jurnalist mübadiləsi proqramlarına start verilməsi təklif olundu.
- Beynəlxalq fakt yoxlama şəbəkələri ilə əməkdaşlıq imkanları genişləndirildi.
- Bəzi iştirakçı ölkələrin media orqanları birgə araşdırma layihələri və təlim proqramları təşkil etmək niyyətini bildirdilər.
- Türkdilli ölkələrin media qurumları arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi üçün konkret addımlar atıldı.
Forum nəticəsində yaranan bu əlaqələr gələcəkdə jurnalistlər və media təşkilatları üçün ortaq layihələr və regional media ittifaqları yaradılması üçün əsas yaradır.
Medianın gələcək inkişaf istiqamətləri ilə bağlı təkliflər
Forumda həm beynəlxalq, həm də yerli mütəxəssislər tərəfindən medianın gələcəyi ilə bağlı aşağıdakı əsas təkliflər və strateji yanaşmalar irəli sürüldü:
Texnoloji yeniliklərə uyğunlaşma: Media qurumları süni intellekt, məlumat analitikası və rəqəmsal yayım texnologiyalarına adaptasiya olunmalı, eyni zamanda insan faktoru qorunmalıdır.
Media savadlılığı üzrə milli strategiyaların hazırlanması: Dövlətlər bu sahədə maarifləndirici proqramlar hazırlamalı və təhsil sisteminə inteqrasiya etməlidirlər.
Jurnalistikanın etik normalarının yenilənməsi: Rəqəmsal mühitdə fəaliyyət göstərən media subyektləri üçün etik kodekslər beynəlxalq səviyyədə yenidən işlənməli və tətbiq olunmalıdır.
Yeni maliyyə modelləri: Medianın dayanıqlılığı üçün alternativ gəlir mənbələri – abunə sistemləri, ictimai dəstək mexanizmləri, donor və qrant layihələri inkişaf etdirilməlidir.
Regionlarda media mərkəzlərinin qurulması: İnformasiya mərkəzliyi təkcə paytaxtlarla məhdudlaşmamalıdır. Forum, xüsusilə işğaldan azad olunmuş ərazilərdə – o cümlədən Şuşada – regional media resurslarının yaradılması çağırışı ilə yadda qaldı.
Qlobal media etikası və hüquqi müstəvidə tənzimləmə: Forum iştirakçıları beynəlxalq səviyyədə media fəaliyyətinin hüquqi çərçivələrinin harmonizasiya olunmasını təklif etdilər. Sosial media platformalarının məsuliyyəti məsələsi də bu müzakirələrin tərkib hissəsi oldu.Nəticə olaraq, Şuşa Qlobal Media Forumu sadəcə aktual mövzuların müzakirə olunduğu bir tədbir deyil, həm də qlobal media əməkdaşlığına, etik transformasiyaya və jurnalistikanın gələcəyinə yönəlik konkret yol xəritəsinin formalaşdırıldığı beynəlxalq platforma kimi qiymətləndirildi. Bu forumun gələcək illərdə də davam etdirilməsi, medianın çağdaş çağırışlara cavab verə bilən daha çevik və güclü bir sistemə çevrilməsinə real töhfə verə bilər. Azərbaycan mediası özünəməxsus inkişaf yolu keçmiş, ölkəmizdə və dünyada baş verən hadisələrlə bağlı cəmiyyətin məlumatlandırılması, xalqımızın haqq səsinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində məqsədyönlü fəaliyyət göstərmişdir.
İyulun 19-da Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Xankəndidə “Rəqəmsal keçidlər: Süni intellekt dövründə informasiya və media dayanıqlılığının gücləndirilməsi” mövzusunda III Şuşa Qlobal Media Forumunun iştirakçıları ilə görüşü keçirilib.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin III Şuşa Qlobal Media Forumunun iştirakçıları ilə görüşündə söyləyib. “Bu gün Azərbaycan mediası dövlət maraqlarını qorumağa qadirdir. Azərbaycana qarşı olan əsassız ittihamları arqumentlərlə, ciddi təhlillə və faktlar əsasında ifşa etməkdə də böyük uğurlar əldə edib. Bizim mediamız nəinki dövlət maraqlarını müdafiə edir, eyni zamanda, lazım gəldikdə hücuma da keçir. Bu da lazımdır. İdmanda bəzən deyirlər ki, ən yaxşı müdafiə hücumdur”, – deyə dövlətimizin başçısı bildirib.Azərbaycan mediası artıq istənilən xoşagəlməz, iftira kampaniyasına cavab verməyə qadirdir və bu, çox önəmli reallıqdır.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev: Mən bütün qonaqlarımızı Qarabağda salamlamaq istəyirəm. Çox sağ olun ki, bizimləsiniz. Üçüncü dəfədir ki, belə bir mühüm tədbir Qarabağda keçirilir. Şuşa Media Forumu artıq ənənəvi xarakter alıb. Ümid edirəm ki, bu ənənə davam edəcək və vaxt keçdikcə qonaqların sayı artır, coğrafi əhatə daha da genişlənir. Bütün bunlar bir daha göstərir ki, ən mühüm mövzuların mehriban şəraitdə açıq müzakirələrinə böyük ehtiyac var. Söhbət təkcə mediadan deyil, həmçinin qlobal gündəlikdən gedir. Dünyada vəziyyət sürətlə dəyişir. Əgər ötən il Şuşada keçirilmiş Forumdan başlasaq görərik ki, nə qədər çox dəyişikliklər baş verib. Əlbəttə ki, ilk növbədə, mətbuat belə tədbirlərə qatılır, bütün hekayələri söyləyir, bu dəyişiklikləri, hadisələri təsvir edir və öz cavabını, rəyini bildirir. Bir sözlə, çox məmnunam ki, biz burada – Xankəndidə bu cür böyük tədbirə toplaşmışıq. Bugünkü görüşü burada, yeni tikilmiş Konqres Mərkəzində, Xankəndinin Zəfər meydanında keçirmək qərarına gəldik. Beləliklə, əminəm ki, bura qonaqlar üçün maraqlı olacaq, yenidənqurma, eləcə də 30 ildən artıq bu yerlərdən didərgin düşmüş insanların qayıtması baxımından ərazilər azad olunandan sonra görülmüş işlərə baxmaq cəlbedici olacaq. Ümummilli Lider Heydər Əliyevin media sahəsində əsasını qoyduğu ənənələr uğurla davam etdirilir.1993-cü ildən etibarən həyata keçirilən sistemli və ardıcıl tədbirlər nəticəsində ölkədə azad, plüralist və dinamik media mühiti formalaşmış, bu isə öz növbəsində dayanıqlı inkişafın vacib təməllərindən biri olmuşdur.
s.e.f.d., dos. Murtəza Həsənoğlu,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası,
Siyasi İdarəetmə fakültəsinin dekanı