Reabilitasiyanın müasir dövrdə əhəmiyyəti-statistik təhlillər nə deyir?
Son illərdə səhiyyənin əsas istiqamətlərindən biri kimi reabilitasiya sahəsi qlobal miqyasda diqqət mərkəzinə çevrilib. Tibbi, fiziki, psixoloji və sosial istiqamətlər üzrə reabilitasiya tədbirləri milyonlarla insan üçün normal həyata dönüş imkanı yaradır. Müasir dövrdə texnologiyanın inkişafı, xəstəliklərin xronikləşməsi, psixoloji yükün artması və əlillik hallarının çoxalması reabilitasiyanın aktuallığını daha da artırır.
Bu məqalədə reabilitasiyanın bu gün niyə bu qədər vacib olduğuna, hansı statistik göstəricilərlə qarşılaşdığımıza və gələcəkdə hansı tədbirlərin görülməsinin zəruri olduğuna diqqət yetiriləcək.
Reabilitasiyanın aktuallığı: səbəblər və çağırışlar
- Xəstəliklərin və travmaların artması
Dünya əhalisi yaşlaşdıqca və xroniki xəstəliklərin yayılması genişləndikcə reabilitasiya ehtiyacı artır. İnsult, ürək-damar xəstəlikləri, onurğa və oynaq problemləri, diabet və əməliyyat sonrası vəziyyətlər bədəndə funksional məhdudiyyətlər yaradır ki, bu da tibbi və fiziki reabilitasiyanı zəruri edir.
- Psixoloji pozuntular və emosional yük
Müasir həyat tərzi, informasiya axını, iş stressi, sosial təcrid və post-pandemiya dövrü psixoloji pozuntuların artmasına səbəb olub. Depressiya, təşviş pozuntuları, panik ataklar və posttravmatik stress pozuntuları (PTSP) artıq geniş yayılıb və reabilitasiya xidmətləri olmadan bu insanlar gündəlik həyatlarına qayıda bilmirlər.
- Münaqişə bölgələrindən təsirlənən insanlar
Müharibə və sosial iğtişaşlar nəticəsində fiziki və psixoloji travma alan şəxslərin sayı artmaqdadır. Onların adaptasiya olunması, sosial həyata qayıtması və əmək bazarına inteqrasiyası üçün kompleks reabilitasiya proqramları tələb olunur.
- Əlillik və inklüzivlik
BMT-nin məlumatına görə, dünyada təxminən 1 milyard insan əlilliklə yaşayır. Bu şəxslərin təhsilə, işə və sosial həyata bərabər şəkildə cəlb olunması üçün reabilitasiya zəruri mərhələdir. Bu, yalnız sağlamlıq baxımından deyil, həm də sosial ədalət baxımından vacib məsələdir.
Qlobal və regional statistika– Dünya üzrə vəziyyət
2,4 milyard insan reabilitasiyaya ehtiyac duyur (DST, 2023).
Əlilliklə yaşayan insanların yalnız 1/3 hissəsi adekvat reabilitasiya xidməti alır.
Psixi pozuntuların yayılma səviyyəsi 600 milyonu keçib.
İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə reabilitasiya mərkəzlərinin sayı çox məhduddur.
Azərbaycan kontekstində
Azərbaycanda xroniki xəstəliklər və əlillik hallarının artması ilə reabilitasiya xidmətlərinə tələbat yüksəlir.
İcbari Tibbi Sığorta sisteminin genişlənməsi bu sahəyə dövlət diqqətini artırıb.
Lakin peşəkar reabilitasiya mütəxəssislərinin çatışmazlığı, regionlarda infrastrukturun zəifliyi hələ də problemlər sırasındadır.
Psixoloji reabilitasiya sahəsində maarifləndirmə və xidmət səviyyəsi nisbətən zəif inkişaf etmiş sahə olaraq qalır.
Reabilitasiya sahəsinin inkişafı üçün təkliflər
- Reabilitasiya mərkəzlərinin regionlarda artırılması
- Kadr hazırlığının gücləndirilməsi – fizioterapevt, psixoloq, psixoterapevt, loqoped və s. üzrə təlimlər
- Təminat proqramlarının genişləndirilməsi – əlçatan, dövlət tərəfindən maliyyələşən xidmətlər
- Cəmiyyətin maarifləndirilməsi – reabilitasiyanın yalnız xəstəlik sonrası mərhələ olmadığı, həm də həyat keyfiyyətinin bərpası üçün vacib olduğu təbliğ olunmalıdır
Nəticə
Reabilitasiya XXI əsrdə sadəcə bir tibbi yardım forması deyil, insanın həyatına qayıtması üçün fundamental bir ehtiyacdır. Əhalinin yaş strukturu, həyat tərzindəki dəyişikliklər, psixoloji problemlərin artması və sosial təbəqələşmə kimi faktorlar reabilitasiyanın aktuallığını daha da artırır. Dövlət strukturları, səhiyyə müəssisələri və mütəxəssislər bu sahəyə daha geniş yanaşmalı və davamlı inkişafını təmin etməlidirlər.
Fəxri Həsənov,
reabilitoloq