Alt-üst olmuş istiqraz bazarı: ABŞ tənəzzüldədirmi?!
Təqribən 1 həftə əvvəl ABŞ İqtisadi Təhlil Bürosu (Bureau of Economic Analysis) cari ilin ikinci rübündə də iqtisadiyyatın kiçildiyinə dair xəbər açıqladı. İlk rüb 1.6% azalan ÜDM-in ikinci rübdə də ilkin açıqlamalara görə 0.9% kiçilməsi, beləliklə ABŞ iqtisadiyyatının ardıcıl iki rüb azalan ÜDM metodologiyasına əsasən, tənəzzülə uğramasına dair müzakirələri intensivləşdirdi. Bəziləri bunun doğru (ABŞ iqtisadiyyatının tənəzzüldə) olmadığını vurğulasa da, lakin alternativ variantlar da mənzərənin heç də yaxşı olmadığından xəbər verir. Bu variantlardan biri də ABŞ istiqraz bazarında dəyişən trendlərdir.
2008-ci il böhranına qədər bütün faiz dərəcələrinin Mərkəzi bankın müəyyənləşdirdiyi faiz dərəcəsinə uyğun dəyişdiyi fərz edilirdi. Buna görə də monetar siyasətin təyin etdiyi faiz dərəcəsinə baxmaq və digər dərəcələrin ona nəzərən hərəkət etdiyini fərz etmək kifayət idi. Böhran göstərdi ki bu həddən artıq sadələşmiş fərziyyədir.
Digər bazarlarda olduğu kimi pul bazarında da qiyməti (faiz dərəcəsini) pula tələb və təklif (onların kəsişməsi) formalaşdırır. Bununla bərabər, pula tələbin özünün də formalaşmasında faiz dərəcəsi amili mühim rol oynayır ki, bu faizlərdən də biri qiymətli kağızlar – istiqrazlar üzrə təyin olunan faizlərdir. Çünki faiz dərəcəsi artdıqda sərvətin də bir hissəsi istiqazlara yönəlmiş olur.
Ötən əsrin 80-ci illərininin əvvəllərində istiqrazlar üzrə illik faiz dərəcəsi 14%-ə çatanda insanlar yığımlarının bir hissəsini faiz ödənişi əldə etmək üçün pul bazarı müştərək fondlarına yönləndirməyə başlamışdı. Ancaq indi faiz dərəcələri olduqca aşağı olduğundan əhali pul bazarı fondlarına əvvəlki tək meyillənmir. Digər tərəfdən, həmin illərlə indiki faiz dərəcəsi arasında inflyasiya gözləntisi fərqi də xeyli idi ki, bu da faiz dərəcələrinin aşağı olması ilə özünü biruzə verirdi.
Bununla belə hazırda, əksər ölkələrdə istiqraz faizləri artım sərgiləyir. Hətta bir neçə ildir mənfi zonada davam edən Almaniyada da gəlirlilik əyrisi cari ildən başlayaraq yüksələn xətlə hərəkət etməkdədir.
Qrafik. Almaniyanın 2 illik xəzinə istiqraz əyrisi.
Bəs gəlirlilik əyrisinin yuxarı doğru dəyişməsində səbəb nədi?
İlk növbədə, inkişaf etmiş ölkələrdə risklərdən irəli gələrək dövlət istiqrazları olanlar bu istiqrazları satırlar. Beləliklə, istiqrazların təklifi artdıqca qiymətləri aşağı düşür və qiymət-faiz əks-əlaqəli mexanizmlə istiqraz faizləri də yüksəlir.
Həmçinin, investorlar FED və Avropa Mərkəzi Bankının yumuşaq siyasətə son qoyaraq həyata keçirdikləri faiz artımları və yüksək inflyasiyanı da müşahidə edirlər. Bu müşahidələrin təbii nəticəsi istiqraz sahiblərinin gəlirliliyin daha da artacağını gözləmələridir. Bu zaman əldə olan istiqrazları satmaq və daha yüksək faizlə yeni istiqrazlar almaq kimi uyğun strategiya işə düşür.
Müəyyən hallar var ki, 2 illik gəlirlilik dərəcələri 10 illik dərəcələri üstələyir və ədəbiyyatlarda bu axın “tərs çevrilmiş” gəlir əyriləri və ya gəlir əyrisinin “inversiyası” adı ilə tanınır. Xüsusən, ABŞ-da istifadə olunan bu praktika Milli İqtisadi Tədqiqat İnstitunun apardığı araşdırmalarla ortaya çıxmış və 1970-ci ildən bəri baş verən hər bir tənəzzülün proqnozlaşdırıcısı kimi özünü doğrultmuşdur.
Bir ay öncə dərəcələr arası -0.4 bənd olan spred isə ay ərzində genişlənərək hazırda -36 bənd təşkil edir.
Pünhan Musayev,
iqtisadçı